Tiêm chủng là phương pháp phòng bệnh chủ động, bảo vệ cơ thể trước các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm có nguy cơ dẫn đến biến chứng và tử vong. Vậy, những điều cần biết sau khi tiêm chủng cho trẻ em và người lớn là gì? Đâu là những lưu ý đặc biệt quan trọng mà người tiêm phòng cần ghi nhớ?
Bài viết được tư vấn y khoa bởi BS. Nguyễn Minh Luân - Chuyên viên Y khoa, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC.
Vắc xin là chế phẩm sinh học đặc biệt có tính kháng nguyên, giúp cơ thể sản sinh miễn dịch chủ động trước các tác nhân gây bệnh. Vắc xin có nguồn gốc từ vi sinh vật gây bệnh hoặc có cấu trúc kháng nguyên tương đồng với vi sinh vật gây bệnh. Nhờ có vắc xin, gần 3 triệu người trên toàn thế giới được cứu sống mỗi năm. Cứ mỗi phút trôi qua lại có 5 người được bảo vệ bởi vắc xin. Một số thành tựu nổi bật của vắc xin và tiêm chủng trên thế giới và tại Việt Nam có thể kể đến như: Vắc xin cứu sống 21,1 triệu trẻ em trong chiến dịch tiêm phòng sởi 2010-2017, thanh toán bệnh đậu mùa nhờ chiến dịch tiêm chủng toàn cầu 1979, thanh toán bệnh bại liệt tại Việt Nam năm 2000…
Tiêm chủng vắc xin là phương pháp phòng bệnh chủ động an toàn và hiệu quả nhất hiện nay. Để tối ưu hóa hiệu quả và đảm bảo an toàn tiêm chủng, các bậc phụ huynh, người thân hay bản thân người tiêm chủng cần lưu ý một số vấn đề trong quá trình trước - trong - sau khi tiêm chủng. Bài viết sau đây sẽ tập trung chủ yếu vào những điều cần biết sau khi tiêm chủng. Để tìm hiểu thông tin về những điều cần biết trước tiêm chủng, mời bạn xem ngay tại đây.
Những điều cần biết sau khi tiêm chủng
1. Theo dõi sau tiêm chủng
Tại cơ sở tiêm chủng
- Hầu hết các trường hợp phản ứng sau tiêm thường xảy ra trong vòng 30 phút sau khi đưa vắc xin vào cơ thể. Để phát hiện sớm các phản ứng sau tiêm có thể xảy ra và đảm bảo an toàn cho người tiêm chủng cần ở lại cơ sở tiêm chủng khoảng 30 phút để được nhân viên y tế theo dõi tình trạng sức khỏe. (1)
- Sau 30 phút, nhân viên y tế kiểm tra tình trạng sức khoẻ sau tiêm bao gồm kiểm tra vết tiêm, nhiệt độ cơ thể sau tiêm, dặn dò và hướng dẫn cách theo dõi phản ứng tại nhà trước khi cho khách hàng ra về.
Tại nhà
Mỗi cá thể khác nhau sẽ có phản ứng với vắc xin ở các mức độ khác nhau, thông thường các phản ứng chỉ diễn ra khoảng 30 phút sau tiêm tuy vậy, một số rất ít người có phản ứng nặng hơn, do đó cần theo dõi thêm phản ứng tại nhà trong khoảng 24-48h sau đó.
Cụ thể, cần theo dõi thân nhiệt, nhịp thở; quan sát da toàn thân và đặc biệt tại vị trí tiêm, xem có sưng, nổi mẩn đỏ hoặc có tình trạng phát ban hay không. Ỏ trẻ, cần theo dõi sự tỉnh táo, sức ăn và giấc ngủ. Ba mẹ chăm sóc trẻ sau tiêm chủng như sau:
- Cho trẻ mặc quần áo thoáng mát;
- Duy trì thực đơn dinh dưỡng, khoa học. Ở trẻ nhỏ, cho trẻ bú mẹ và uống nước nhiều hơn;
- Khi bế tránh chạm vào vết tiêm của trẻ, đặc biệt không chườm nóng, xoa dầu, nặn chanh, đắp khoai tây hay áp dụng các bài thuốc dân gian lên vị trí tiêm, vì có thể gây nhiễm trùng;
- Không dùng aspirin, các loại thuốc ho và hạ sốt khác, vì có thể làm tăng liều paracetamol ở trẻ.
2. Tác dụng phụ có thể gặp phải
Phản ứng sau tiêm là hiện tượng đáp ứng miễn dịch của cơ thể đối với các vắc xin. Đa số trường hợp phản ứng sau tiêm thường nhẹ, thoáng qua, có thể tự khỏi trong thời gian ngắn với các phản ứng tại chỗ như sưng, nóng, đỏ, đau tại vết tiêm; phản ứng toàn thân như sốt dưới 39 độ C và các triệu chứng khác gồm mệt mỏi, khó chịu, chán ăn. Rất hiếm trường hợp người tiêm gặp các phản ứng ở mức độ nặng như tím tái, khó thở, sốt cao hay co giật.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới WHO, nguyên nhân dẫn đến phản ứng sau tiêm chủng có thể được phân loại như sau:
- Phản ứng liên quan đến vắc xin: Là các phản ứng liên quan đến thành phần có trong vắc xin, thường nhẹ và có thể tự khỏi.
- Phản ứng liên quan đến sai sót trong tiêm chủng: Có thể liên quan đến quá trình vận chuyển, bảo quản không đúng quy trình, không đảm bảo được các tiêu chí bảo quản vắc xin an toàn; hoặc chỉ định tiêm chủng không phù hợp với từng đối tượng tiêm chủng.
- Phản ứng liên quan đến lo lắng khi tiêm chủng: Thường gặp ở trẻ em, người lớn trong các đợt dịch. Đây là phản ứng lo lắng quá mức của cơ thể với tiêm chủng.
- Phản ứng do trùng hợp ngẫu nhiên: Thường do bệnh lý sẵn có ở người tiêm chủng xảy ra trùng hợp với thời điểm tiêm chủng.
Xem thêm: Tác dụng phụ của vắc xin và cách xử trí khi có dấu hiệu.
3. Theo dõi lịch tiêm các loại vắc xin khác
Tiêm chủng có khả năng kích thích cơ thể tạo ra kháng thể miễn dịch chống lại các tác nhân gây bệnh truyền nhiễm nguy hiểm có thể gặp trong tương lai. Do đó, người dân cần tuân thủ theo lịch tiêm chủng đã được khuyến cáo; cần tiêm đủ mũi, đúng lịch để tạo được kháng thể chống lại mầm bệnh một cách tốt nhất.
Nhiều loại vắc xin tiêm nhắc trễ lịch vẫn có thể tạo được đáp ứng miễn dịch đầy đủ. Trong đa số trường hợp, nếu tiêm không đủ mũi hay tiêm nhắc quá trễ, đáp ứng miễn dịch sau những liều vắc xin đầu chưa tạo được đầy đủ, cần tiêm nhắc sớm để kích thích cơ thể tạo kháng thể, hoàn thành phác đồ tiêm chủng để có hiệu quả bảo vệ bệnh.. Ví dụ như vắc xin phòng viêm màng não do não mô cầu, các bệnh do phế cầu, các bệnh sùi mào gà, mụn cóc sinh dục, ung thư do HPV… nếu tiêm trễ lịch vẫn có khả năng đảm bảo được hiệu quả phòng bệnh, không phải tiêm lại từ đầu. Tuy nhiên, với các loại vắc xin phải tiêm nhắc thường niên, như cúm, các chủng cúm thường có sự biến đổi kháng nguyên,kháng thể chỉ tồn tại trong một khoảng thời gian nhất định, vì vậy, khách hàng cần tiêm nhắc lại hằng năm theo khuyến cáo, nhằm tạo miễn dịch phòng bệnh kịp thời.
Hướng dẫn xử trí dấu hiệu bất thường sau tiêm chủng
Đối với các phản ứng sau tiêm mức độ nhẹ như: Đau tại vết tiêm, sốt nhẹ, đáp ứng tốt với các thuốc hạ sốt và giảm đau thông thường. Cách xử trí trong trường hợp này như sau:
- Tiếp tục theo dõi tại nhà;
- Cho trẻ bú mẹ, uống thêm nước;
- Có thể cho trẻ sử dụng thuốc giảm đau hạ sốt bằng thuốc Paracetamol, liều dùng 10-15mg/kg/lần, lặp lại sau 4 - 6 giờ nếu trẻ còn sốt hoặc còn đau;
- Tiếp tục theo dõi tình trạng sức khỏe của người tiêm, khi có dấu hiệu bất thường cần đến ngay cơ sở y tế gần nhất để được thăm khám.
Đối với các phản ứng sau tiêm mức độ vừa như: Sốt cao, đáp ứng kém với thuốc hạ sốt, sốt kèm theo co giật, có phản ứng dị ứng hoặc có các dấu hiệu nguy hiểm ở những cơ quan khác hoặc đối với các phản ứng sau tiêm mức độ nặng như: Các biểu hiện của hội chứng sốc nhiễm độc, có phản ứng phản vệ,cần đưa trẻ đến khám tại các cơ sở y tế hoặc bệnh viện gần nhất để được theo dõi, xử trí kịp thời. (1)
Sau tiêm chủng nên ăn gì, kiêng gì?
Sau khi tiêm vắc xin cần duy trì chế độ dinh dưỡng cân bằng, khoa học. Ỏ trẻ duy trì bú mẹ và uống nhiều nước hơn. Mặt khác, sau tiêm vắc xin, hệ miễn dịch sẽ tương tác với vắc xin để hình thành kháng thể, do đó người tiêm chủng cần hạn chế các yếu tố làm ảnh hưởng đến sức khỏe như:
Tránh uống rượu bia
Vì rượu, bia có thể khiến cơ thể mất nước, ức chế hệ thống miễn dịch, suy yếu khả năng chống nhiễm trùng. Từ đó, người được tiêm chủng dễ gặp các phản ứng sau tiêm hơn. Mặt khác, phản ứng khi uống rượu, bia có thể bị nhầm lẫn với các phản ứng sốc phản vệ sau tiêm, gây khó khăn cho việc theo dõi và điều trị.
Ăn thực phẩm dinh dưỡng và uống nhiều nước
Trước và sau tiêm vắc xin cần cung cấp đủ dinh dưỡng cho cơ thể. Cần tránh tiêm vắc xin khi bụng đói, đặc biệt với những người sợ kim tiêm hoặc có tiền sử choáng váng, ngất xỉu khi tiêm. Bổ sung đầy đủ dinh dưỡng sau tiêm vắc xin giúp hệ miễn dịch hoạt động hiệu quả hơn. Sau khi tiêm chủng nên ăn thịt nạc, cá, thịt gia cầm, ngũ cốc nguyên hạt và các loại thực phẩm có nguồn gốc từ thực vật như rau xanh và trái cây.
Mặt khác, cần bổ sung đủ nước cho cơ thể. Đau đầu là một phản ứng sau tiêm thường gặp và mất nước có thể khiến tình trạng này trở nên trầm trọng hơn. Sau tiêm cần uống nhiều nước, có thể là nước lọc, nước ép trái cây nguyên chất, tránh đồ uống có cồn và các thức uống chứa nhiều đường.
Những điều cần biết sau khi tiêm chủng giữ vai trò quan trọng trong việc đảm bảo sức khỏe và sự an toàn của người được tiêm. Nắm được những lưu ý này giúp các bậc phụ huynh, người thân đưa ra những quyết định đúng đắn, kịp thời trước những vấn đề có thể phát sinh trong quá trình tiêm chủng. Để được tư vấn, giải đáp các vấn đề sau tiêm chủng, Quý khách vui lòng liên hệ Hotline 028 7102 6595 hoặc fanpage trungtamtiemchungvnvc.
