(Haiphong.gov.vn) - Hải Phòng là một thành phố ven biển nằm ở hạ lưu của hệ thống sông Thái Bình, thuộc vùng Đông Bắc Đồng bằng sông Hồng (ĐBSH), có toạ độ địa lý từ 20°30′39″ đến 21°01′15″ vĩ độ Bắc và từ 106°23′39″ đến 107°08′39″ kinh độ Đông. Về ranh giới hành chính: Phía Bắc và Đông Bắc giáp tỉnh Quảng Ninh; Phía Nam giáp tỉnh Thái Bình; Phía Tây giáp tỉnh Hải Dương; Phía Đông giáp Vịnh Bắc Bộ với đường bờ biển dài 129 km, nơi có 05 cửa sông lớn là: Bạch Đằng, Cửa Cấm, Lạch Tray, Văn Úc và sông Thái Bình.
Đặc điểm vị trí địa lý nổi bật nhất của Hải Phòng là ở chỗ được chọn làm nơi xây dựng cảng biển và thực tế đã thành một thành phố cảng đắc địa, lớn nhất miền Bắc. Dưới triều vua Tự Đức (1847-1883), Ninh Hải đã được chọn làm nơi xây dựng bến cảng. Khi Pháp đô hộ, Hải Phòng được chọn làm nơi xây dựng thành phố biển có cảng biển, đường sắt, sân bay, nhà máy điện, nhà máy xi măng, xưởng đóng tàu... Đến năm 1896, trên địa bàn Hải Phòng đã có 8 hãng xuất nhập khẩu, 12 đại lý hàng tiêu dùng và 2 hãng tàu biển, 1 hãng tàu chạy ven biển Hải Phòng - Vinh, 2 công ty vận tải đường sông. (Xem: Lịch sửHải Phòng, Tập 3). Thời đó người Pháp đã có ý kiến cho rằng nên xây dựng Hải Phòng là “Thủ đô kinh tế” của Đông Dương (Đan Đức Hiệp: Kinh tế Hải Phòng 1955-2055 Chặng đường, định hướng và tầm nhìn. NXB Chính trị Quốc gia Sự thật, 2021).
Ngày nay, Hải Phòng là một trong những đầu mối giao thông, gồm cả đường bộ, đường sắt, hàng không và đặc biệt là đường biển, cửa mở thông thương với thế giới lớn nhất miền Bắc. Hải Phòng vì thế, đương nhiên (cùng với một phần của Quảng Ninh) trở thành “cửa ngõ” cho cả vùng Đồng bằng sông Hồng, vùng Trung du và miền núi phía Bắc, xa hơn nữa là cả vùng phía Nam Trung Quốc (Xem: Lịch sử Hải Phòng, Tập 3).
Với khoảng cách chừng 100 km tới Hà Nội, Hải Phòng không phải là địa phương cận kề để trực tiếp chịu tác động lan tỏa từ Hà Nội, nhưng cũng không phải quá xa để tạo lập một trung tâm kinh tế độc lập. Xét theo khoảng cách địa lý và chức năng kinh tế, Hải Phòng và Hà Nội đã thành hai thành phố lớn nhất miền Bắc, hỗ trợ, bổ sung cho nhau cùng phát triển, trong đó Hải Phòng đảm nhận chức năng thành phố cảng biển cửa ngõ quốc tế, một đỉnh của tam giác phát triển và là một động lực phát triển kinh tế của miền Bắc và cả nước.
Bên cạnh các yếu tố độc đáo về địa kinh tế, Hải Phòng còn có một vị trí trọng yếu về quốc phòng, an ninh để bảo vệ quốc gia, bảo vệ chủ quyền biển đảo, là địa bàn đứng chân của Quân khu 3, có đảo tiền tiêu Bạch Long Vĩ ở gần giữa Vịnh Bắc Bộ và hệ thống các đảo ven bờ.
Hải Phòng cùng Quảng Ninh và một số tỉnh ven biển hợp thành Vùng Duyên hải Đông Bắc, giáp Trung Quốc cả trên biển và trên đất liền. Như đã được thể hiện trong lịch sử dựng nước, giữ nước và phát triển của dân tộc Việt Nam, vùng Duyên hải Đông Bắc là một tọa độ chiến lược quốc gia đặc biệt quan trọng. Bản thân tên gọi “Hải Phòng” chứa đựng ý nghĩa hết sức rõ ràng về tầm quan trọng này. Trong lịch sử, Hải Phòng là vùng đất in đậm dấu ấn chống ngoại xâm của dân tộc Việt Nam, với các chiến thắng lừng lẫy trên sông Bạch Đằng của Ngô Quyền năm 938, của Lê Hoàn năm 981, của Trần Hưng Đạo năm 1288...
Có thể nói, so với các địa phương khác, Hải Phòng có những điểm khác biệt nổi bật về vị trí địa lý, vị thế địa - chiến lược và chức năng trong phát triển kinh tế - xã hội của Vùng Bắc Bộ và của cả nước. Hải Phòng là cửa ngõ hướng ra biển quan trọng bậc nhất trong toàn bộ “mặt tiền” hướng biển của miền Bắc, đặc biệt là Vùng Bắc Bộ. Trong thời đại mở cửa - hội nhập, vị trí “mặt tiền biển” là yếu tố quyết định việc mở cửa quốc gia và hội tụ sức mạnh quốc tế. Trong tầm nhìn chiến lược phát triển hiện đại, biển - đại dương là yếu tố quyết định tương lai của một quốc gia biển./.
