Kiến trúc nhà sàn: Nét đẹp văn hóa của các dân tộc Việt Nam

Một trong những nét văn hóa độc đáo và truyền thống của Việt Nam là những ngôi nhà sàn. Kiểu kiến trúc nhà sàn này không chỉ phù hợp với điều kiện khí hậu và địa hình tại Việt Nam, mà còn thể hiện được phong cách sống gần gũi với thiên nhiên và cộng đồng. Nhà sàn được phân chia làm nhiều kiểu khác nhau, tùy thuộc vào vùng miền và dân tộc, nhưng chung quy đều có những nét đặc trưng kiến trúc riêng biệt. Hãy cùng SGL tìm hiểu kỹ hơn về kiến trúc nhà sàn qua bài viết sau đây nhé!

Như thế nào là kiến trúc nhà sàn?

Kiến trúc nhà sàn là một kiểu nhà được xây dựng trên những cột to và chắc chắn nằm phía trên mặt đất hoặc mặt nước. Có mái che và dùng để ở hoặc dùng vào những mục đích cộng đồng khác. Mặt sàn được xây cất bằng chất liệu tre gỗ, liên kết ở lưng chừng các hàng cột. Gầm sàn được sử dụng như một nhà kho chứa củi và một số nông cụ, nơi nuôi thả gia súc hoặc có thể bỏ trống. Kiến trúc nhà sàn đã phản ánh được sự thích nghi của con người với điều kiện tự nhiên và xã hội đối với từng vùng miền và theo văn hóa của từng dân tộc.

Tìm hiểu về cấu trúc nhà sàn và những nét đặc trưng

Mặc dù có sự đa dạng và phong phú trong kiểu dáng, hình thức và cách bày trí, nhưng kiến trúc nhà sàn vẫn có những điểm chung về mục đích cấu trúc, chức năng, nghệ thuật kiến trúc và vật liệu xây dựng.

Đặc điểm

Nhà sàn là một loại kiến trúc cổ xưa, có nguồn gốc từ thời kỳ Đông Sơn ở Việt Nam. Nhà sàn được thiết kế để phù hợp với địa hình đồi núi, đầm lầy và sông suối của các vùng dân tộc thiểu số. Cấu trúc nhà sàn có đặc điểm là nền nhà được nâng cao so với mặt đất khoảng từ 2 - 3m bằng các cột gỗ hoặc tre, để tránh bị ngập lụt, bị tấn công bởi động vật hoang dã và để tạo không gian sinh hoạt cho gia đình. Nhà sàn được làm bằng các nguyên liệu tự nhiên như gỗ, tre, lá, vỏ cây…

Chức năng

Chức năng chung của nhà sàn tương đối đa dạng và đóng vai trò cực kỳ quan trọng đối với các dân tộc thiểu số Việt Nam. Nó không chỉ là nơi ở, mà còn là nơi diễn ra các hoạt động tín ngưỡng, văn hóa, xã hội, cộng đồng của một buôn làng. Ví như:

• Nhà sàn Tây Nguyên thường là nơi để những người dân trong làng gặp gỡ, trao đổi, quyết định những vấn đề liên quan đến buôn làng.
• Nhà sàn dân tộc Thái là nơi giữ gìn và truyền bá những giá trị văn hóa cho thế hệ sau và cũng là tổ chức các lễ hội tâm linh cộng đồng.
• Nhà sàn Tây Bắc cũng là nơi lưu trữ những hiện vật mang đậm bản sắc dân tộc như cồng chiêng, trống đồng, các vật phẩm tế lễ, hay những phần thưởng, khen thưởng từ các tổ chức trong và ngoài nước.

Nét đặc trưng của kiến trúc nhà sàn

Một trong những nét độc đáo, đặc trưng của kiến trúc nhà sàn là sự phong phú và đổi mới theo xu hướng hiện đại. Tuy nhiên, nhà sàn vẫn giữ được những nét đẹp truyền thống nhất định trong cách bố trí và thiết kế. Nhà sàn thường được dựng trên các cột cao, có kết cấu vững chắc và tuân theo một tỷ lệ cân đối, hợp lý.

Nhà sàn thường có hai cửa chính ở hai đầu, không gian được chia thành nhiều khu vực khác nhau. Có: hàng ba, hai thông hành, gian chính và các buồng riêng. Hàng ba có hai cửa sổ và ba chắn để tạo sự riêng tư cho các buồng. Phần mái thì có dạng mái bằng hoặc mái chữ A và có độ dốc cao để thoát nước mưa.

Nguyên vật liệu xây dựng

Văn hóa thiết kế nhà sàn của các dân tộc thiểu số phong phú và khá đa dạng, phù hợp với điều kiện sống của từng vùng miền. Gỗ, song, mây, tre, bương, vầu là những nguyên vật liệu chính được lựa chọn từ các khu rừng nhiệt đới và khu rừng có nguồn tài nguyên phong phú.

Tuy nhà sàn được dựng lên không cần máy móc mà chỉ dùng bằng tay nhưng vẫn có sự chắc chắn nhất định nhờ sự cân đối trong tỷ lệ kết cấu của khung gỗ. Phần mái nhà thường có độ dốc cao và có thể có nhiều hình dạng khác nhau như 2 mái, 3 mái hoặc 4 mái. Lá gồi, lá cỏ tranh hay ngói âm dương là những vật liệu đặc trưng để lợp mái. Bên cạnh đó, người ta còn gọi là mái ngói âm dương.

Xem thêm: Điểm đặc trưng, thú vị trong kiến trúc Nhật Bản, mẫu siêu đẹp 2024

Phân loại các kiểu kiến trúc nhà sàn hiện nay

Sau đây là những kiểu nhà sàn được phân loại theo vùng miền, lối kiến trúc và chất liệu xây dựng:

Phân loại theo vùng miền

Nhà sàn Tây Bắc

Kiến trúc nhà sàn của vùng Tây Bắc nổi tiếng và đặc trưng nhất là nhà sàn của người Tày và người Thái.

Dân tộc Tày

Một ngôi nhà truyền thống của người Tày có những đặc điểm như sau: Số cột nhà phải là số chẵn trong khoảng 24 đến 38, không được là số lẻ. Lá cọ là vật liệu chính để làm mái nhà và có hai tầng. Hướng cầu thang lên nhà phải ở hướng Đông hoặc hướng Nam.

Bên trong nhà, có từ 4 đến 7 gian và chia làm hai khu: khu tiếp khách và khu sinh hoạt chung cho gia đình. Khu tiếp khách có bàn thờ tổ tiên ở giữa, cao hơn các vật dụng khác, để biểu hiện sự kính trọng, tôn nghiêm và biết ơn. Khu sinh hoạt gia đình có phòng cho vợ chồng son ở bên trái, phòng cho con cái ở bên phải, và phòng cho người già.

Dân tộc Thái

Người Thái xây nhà sàn bằng những vật liệu thiên nhiên như gỗ, mây, tre, nứa hay cỏ tranh. Họ lấy cảm hứng từ sông núi, đồng ruộng để tạo hình dạng cho ngôi nhà. Những ngôi nhà này thường được xây dựng tựa lưng núi và hướng cửa nhà ra phía thung lũng.

Nhà sàn của người Thái có 2 cầu thang, một là dành cho nữ và một là dành cho nam. Số gian nhà luôn là số lẻ vì họ cho rằng số chẵn là những con số không mang lại may mắn. Số gian nhà nhiều ít cũng còn phụ thuộc vào hoàn cảnh và nhu cầu của từng gia đình.

Người Thái đen và Thái Trắng có sự khác biệt về kiểu mái nhà. Người Thái Trắng thích mái mai rùa bốn mái. Người Thái đen thì ưa chuộng mái khau cút, nghĩa là sừng trâu bị cụt, đó là biểu tượng linh thiêng của họ.

Nhà sàn Tây Nguyên

Đặc trưng của nhà sàn Tây Nguyên là được xây dựng theo hướng Bắc - Nam để mát mẻ và tránh nắng chiều. Các cột nhà làm bằng cây gỗ nguyên khối có chiều rộng từ 20cm - 30cm được xếp chồng lên nhau hoặc ghép lại với nhau tạo được một cấu trúc nhà sàn vững chắc.

Nhà sàn Tây Nguyên thường có 3 đến 7 gian, rộng khoảng 6 - 7m và dài 3m, phù hợp với những gia đình đa thế hệ đông con cháu. Cầu thang cũng bằng gỗ, có bảy bậc thang và được khắc những hình tượng mang ý nghĩa linh thiêng. Hình khắc bên trái là con rùa biểu trưng cho sự bền lâu, bên phải là trăng khuyết và bầu vú biểu trưng cho tình yêu thương và sự nuôi dưỡng.

Nhà sàn Nam Bộ

Một đặc trưng của nhà sàn Nam Bộ là có hướng nhìn ra sông vì người dân thường di chuyển bằng đường sông nước. Nhiều ngôi nhà sàn còn được xây trên mặt nước ở các vùng sông, kênh, ruộng lúa. Nhà sàn ở đây có không gian rộng rãi, gian chính để bàn thờ tổ tiên và hai bên có lối đi. Phòng khách không có bàn ghế mà chỉ có chiếu để ngồi. Các gian buồng có rèm che để tạo sự riêng tư cho phụ nữ.

Ngoài ra, nhà còn được trang hoàng bằng những họa tiết chạm khắc tỉ mỉ đẹp mắt trên cửa và lan can. Những họa tiết này thường là hình ảnh của chim, hoa, lá hay các yếu tố tự nhiên khác được biểu hiện một cách tinh tế vô cùng công phu.

Phân loại theo kiến trúc

Nhà sàn dân tộc

Nhà sàn dân tộc truyền thống là một loại kiến trúc đặc trưng của nhiều vùng miền Việt Nam. Nó được xây dựng bằng các vật liệu lấy từ tự nhiên như gỗ, tre, nứa, lá… để tạo ra không gian sống mát mẻ và có kết nối với thiên nhiên. Nhà sàn dân tộc truyền thống thường có ba đến bảy gian, trong đó gian giữa là nơi quan trọng nhất, dùng để tiếp đón khách và tổ chức các hoạt động văn hóa chung.

Nhà sàn hiện đại

Nhà sàn hiện đại là một loại kiến trúc kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, vừa mang đậm nét văn hóa dân tộc vừa phù hợp với nhu cầu và tiêu chuẩn của cuộc sống hiện nay. Nhà sàn hiện đại được làm từ các vật liệu bền chắc như bê tông, cốt thép, có khả năng chịu được thời tiết khắc nghiệt và giúp tăng tuổi thọ cho nhà sàn.

Bên trong nhà sàn hiện đại, nội thất được bố trí hợp lý, tinh tế và sang trọng, tạo ra không gian sống thoải mái, tiện nghi và đẳng cấp. Nhà sàn hiện đại thường được xem là một lựa chọn lý tưởng cho các khu du lịch, resort nghỉ dưỡng, nơi mang đến cho du khách những trải nghiệm độc đáo và khó quên.

Phân loại theo chất liệu xây dựng

Phân loại theo chất liệu xây dựng cũng là một trong những cách phân loại nhà sàn phổ biến nhất.

Nhà sàn gỗ

Một loại nhà sàn phổ biến từ xưa đến nay là nhà sàn gỗ. Nhà sàn gỗ có nhiều kiểu dáng khác nhau, như nhà lá truyền thống, nhà kết hợp cửa kính hiện đại, nhà ba gian cao, nhà sàn gỗ kiểu mái Thái…

Điểm nổi bật của nhà sàn gỗ là vật liệu xây dựng chủ yếu là từ gỗ. Gỗ được dùng để làm các cột, đòn đỡ, cầu thang, khung cửa sổ… của nhà. Gỗ còn được trang trí bằng các họa tiết chạm khắc tinh xảo, mang đến nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc Việt Nam.

Nhà sàn tre

Một loại vật liệu truyền thống khác và có nguồn gốc tự nhiên là tre nứa. Tre đã đồng hành với con người Việt Nam trong nhiều thế hệ trong việc xây dựng nhà cửa. Nhiều kiến trúc sư cho rằng nhà làm bằng tre trúc có độ bền và cứng cáp không kém gì nhà được làm từ gỗ.

Nhà sàn tre không những chắc chắn mà còn thích hợp với khí hậu thời tiết nóng ẩm của Việt Nam. Tre có tính năng cách nhiệt hiệu quả, giúp giảm nhiệt độ trong nhà, tạo không gian sinh hoạt mát mẻ, thông thoáng.

Nhà sàn bê tông

Một trong những ưu điểm của bê tông là có thể tạo ra nhiều kiểu dáng đẹp mắt cho ngôi nhà sàn. Bạn có thể lựa chọn phong cách biệt thự hoặc hòa quyện giữa truyền thống và hiện đại.

Bê tông cốt thép cũng thay thế gỗ trong các chi tiết như cột, trụ, sàn và đòn đỡ. Vách và tường ngăn được làm từ gạch và gạch men. Mái nhà cũng được nâng cấp bằng mái ngói, mái tôn hoặc bê tông. Nhà sàn bê tông có khả năng chống chịu các thiên tai như bão, lũ… tốt và có độ bền chắc cao.

Nhà sàn bằng sắt

Sắt, thép là những vật liệu phổ biến trong xây dựng hiện đại. Nhiều người ưa chuộng sử dụng chúng vì tính bền vững và thẩm mỹ cao. Hơn nữa, sắt thép có thể thay thế bê tông cốt thép trong tương lai với nhiều ưu điểm.

Ngôi nhà sàn được xây dựng hoàn toàn bằng sắt thép, từ cột, sàn đến khung nhà. Đây là kết cấu vừa chắc chắn, vừa mang giá trị thẩm mỹ cao lại vừa tiết kiệm thời gian và chi phí thi công. Ngoài ra, sắt thép còn dễ dàng thay đổi, nâng cấp hoặc sửa chữa theo ý muốn của gia chủ.

Nhà sàn là một trong những nét văn hóa truyền thống đẹp và lâu đời của dân tộc Việt Nam ta. Kiến trúc nhà sàn luôn mang đến cảm giác được sống với sự kết nối truyền thống và ngày càng tiến hóa để phù hợp với lối sống hiện đại. Tuy vậy vẫn giữ được những nét đặc trưng của loại nhà này. Mong rằng qua bài viết này của SGL bạn có thể hiểu rõ hơn về kiến trúc, chức năng và phân loại được các kiểu nhà sàn đặc trưng của dân tộc Việt Nam ta. Và đừng quên ghé vào trang web của chúng tôi để biết thêm những thông tin hữu ích và thú vị về kiến trúc nhé!

Tham khảo thêm: Kiến trúc nhà thái: Nét đặc trưng và các mẫu nhà thái đẹp nhất

Ban biên tập: SGL Vietnam

Ảnh: Tham khảo Internet